Miejsca pamięci w Sosnowcu

MIEJSCA PAMIĘCI W SOSNOWCU

Epitafium poświęcone Karolowi Kozłowskiemu, architektowi warszawskiemu, projektantowi m.in. katedry i plebani w Sosnowcu, teatru w Lublinie, filharmonii w Warszawie, kościoła w Miastkowie koło Garwolina. 
Sosnowiec, ul.Kościelna, Katedra.

Grób zbiorowy wojenny rozstrzelanych przez hitlerowców 4-6 września 1939 roku - pom.nagr. 
Sosnowiec, ul.Smutna, cmentarz parafialny.

Grób zbiorowy wojenny ofiar II wojny światowej. 
Sosnowiec, ul.Smutna, cmentarz parafialny.

Grób zbiorowy wojenny 48 żołnierzy Armii Czerwonej poległych w styczniu 1945 roku - pom.nagr. 
Sosnowiec-Klimontów, ul.Hubala Dobrzańskiego, cmentarz.

Grób zbiorowy wojenny 26 żołnierzy Armii Czerwonej - pomnik. 
Sosnowiec-Ostrowy Górnicze, ul.Gen.Waltera "Janke".

Grób wojenny Stanisława Latosińskiego poległego w czasie II Powstania Śląskiego.
Sosnowiec, ul. Smutna, cm. Parafialny.

Kapliczka wraz ze zbiorową mogiłą wojenną 6 Powstańców poległych 21 września 1831 roku w potyczce z Kozakami Korpusu Rüdigera. 

Sosnowiec-Milowice, ul.Słoneczna i Bryniczna Studzienna.

Kapliczka "1863 r." wraz ze zbiorową mogiłą wojenną 30 Powstańców z1863 roku.
Sosnowiec - Kostantynów, ul.Staszica i Jana Szewczyka.

Kapliczka upamiętniająca potyczkę Powstańców Styczniowych, którzy 7 lutego 1863 roku walczyli z wycofującym się oddziałem carskim.  
Sosnowiec, ul.Kościelna.

Kapliczka upamiętniająca miejsce potyczki Powstańców z 1863 roku. 
Sosnowiec, ul.Naturowicza.

Mogiła zbiorowa robotników demonstrujących 9 lutego 1905 roku.  

Sosnowiec, cmentarz Zagórski.

 Mogiła zbiorowa wojenna 300 Polaków, obywateli miasta, więźniów sosnowieckich więzień, zamordowanych i zmarłych w latach II wojny światowej.
Sosnowiec-Pekin, cmentarz. 

 Obelisk ofiar terroru, upamiętnia śmierć kilku tysięcy Żydów, zamordowanych przez hitlerowców w latach 1939-45 na terenie Zagłębia Dąbrowskiego, gdzie ponad 20000 osób wywiezionych zostało do obozów pracy i obozów zagłady. 
Sosnowiec, ul.Gospodarcza 1, cmentarz żydowski. 

 Płyta upamiętniająca powrót Śląska do Macierzy.
Sosnowiec, ul.Sobieskiego. 

Płyta upamiętniająca śmierć 20 Polaków rozstrzelanych przez hitlerowców podczas egzekucji 4 września 1939 roku oraz 8 sierpnia 1940 roku. 
Sosnowiec, ul.Mościckiego. 

 Płyta upamiętniająca miejsce powieszenia Stanisława Makarskiego, członka dywersyjnej grupy kolejowej Zagłębiowskiej Organizacji Orła Białego.
Sosnowiec, skrzyż. ul. Wawel z ul. 3 Maja. 

 Pomnik Tadeusza Kościuszki. 
Sosnowiec, Plac Kościuszki. 

 Pomnik - Mauzoleum /obecnie kaplica cmentarna/ ku czci poległych bojowników Śląska.

Sosnowiec, ul.Smutna, cmentarz. 

Pomnik - na pamiątkę bohaterom Sosnowiekiego Batalionu Obrony Narodowej za udział w wojnie obronnej 1939 roku. 

Sosnowiec, cmentarz komunalny. 

 Pomnik upamiętniający miejsce, gdzie podczas okupacji hitlerowskiej mieściło się getto, które uległo likwidacji przez wywiezienie Żydów do obozu KL Auschwitz i straceniu ich.
Sosnowiec-Środula. 

Pomnik Nieznanego Żołnierza. 
Sosnowiec-Zagórze, cmentarz.

Pomnik w miejscu byłej mogiły wojennej 64 żołnierzy Armii Czerwonej poległych na terenie Sosnowca. 
Sosnowiec-Zagórze, ul.Zuzanny, cmentarz. 

Pomnik upamiętniający 50-rocznicę utworzenia Klubu Demokratycznego Zagłębia Dąbrowskiego. 
Sosnowiec, Al.Zwycięstwa. 

 Pomnik "Kobietom Walczącym w Szeregach Armii Krajowej".
Sosnowiec, skrzyżowanie ul.Orlej i ul.Nowopogońskiej przy Kościele pw św. Tomasza. 

 Pomnik "Wolność, Praca, Godność".
Sosnowiec, ul.3 Maja, Park Sielecki.

Pomnik Jana Kiepury.

Sosnowiec, Plac Stulecia.

Tablica upamiętniająca członków GL PPS straconych 1 lutego 1944 roku.  
Sosnowiec, ul.Floriańska. 

 Tablica upamiętniająca, że w latach 1919-21, w gmachu mieściła się siedziba miejscowych władz powstańczych. 
Sosnowiec, ul.1 Maja, Pałac Schona, gmach Sądu. 

Tablica informująca, że na terenie Huty "E.Cedlera" w latach 1944-45 mieściła się filia obozu KL Auschwitz-Birkenau. 
Sosnowiec-Niwka, ul.Niwecka 1,Huta im."E.Cedlera". 

Tablica upamiętniająca żołnierzy Armii Krajowej, obrońców Ojczyzny poległych w walce z okupantem, wywiezionych, deportowanych i zamordowanych latach 1939-56. 

Sosnowiec, ul.Kościelna, Katedra. 

Tablica upamiętniająca zagłębiowskich harcerzy poległych w walkach o niepodległość Polski w latach 1914-20.  

Sosnowiec, ul.Kościelna, Katedra.

Tablica upamiętniająca robotników Huty "Katarzyna" poległych w czasie rewolucji 9 lutego 1905 roku.  

Sosnowiec, Huta im.M.Buczka. 

Tablica upamiętniająca Jana Kilińskiego.

Sosnowiec, ul.Kościelna, Katedra. 

Tablica upamiętniająca dr med. Karola Zahorskiego.  

Sosnowiec, ul.3 Maja. 

Tablica na budynku, w którym mieściło się gimnazjum dla żydowskich uczniów z Sosnowca i pobliskich miejscowości - napis w j.polskim, hebrajskim i angielskim.

Sosnowiec, ul.Dęblińska. 

Tablica na budynku, w którym mieścił się w latach 1912-39 szpital żydowski - napis w j.polskim, hebrajskim i angielskim. 

Sosnowiec, ul.Odrodzenia. 

Tablica upamiętniająca miejsce, na którym w dniu 11 marca 1944 roku zginęli żołnierze Zagłębiowskiej Brygady GL-PPS partyzanci: Tadeusz Bolek, Stefan Wahanka, Jerzy Gorzula, Bogusław Zychla.

Sosnowiec, ul.Przechodnia 5. 

Tablica na budynku, w którym do 1939 roku mieściło się gimnazjum handlowe, a od 1941 roku obóz przejściowy dla Żydów wysłanych do obozów pracy i obozów koncentracyjnych.

Sosnowiec, ul.Składowa. 

Tablica upamiętniająca pomoc udzieloną przez mieszkańców Sosnowca i Zagłębia Dąbrowskiego mieszkańcom Górnego Śląska w okresie Powstań Śląskich i Plebistytu.

Sosnowiec, ul.Zwycięstwa, gmach Urzędu Miejskiego. 

Tablica upamiętniająca oficerów polskich pomordowanych w Katyniu.

Sosnowiec-Zagórze, ul. Ks. J.Popiełuszki 50, Kościół pw św. Joachima 

Tablica upamiętniająca księdza Jerzego Popiełuszkę, kapelana NSZZ "Solidarność", zamordowany przez oficerów SB.

Sosnowiec-Zagórze, ul. Ks. J.Popiełuszki 50, Kościół pw św. Joachima. 

Tablica upamiętniająca 100-lecie działalności Teatru Zagłębia. 

Sosnowiec, ul.Teatralna 4, budynek Teatru Zagłębia. 

Tablica upamiętniająca 135 rocznicę wybuchu Powstania Styczniowego i wielkiej bitwy o Sosnowiec stoczonej w nocy z 6 na 7 luty 1863 roku przez Oddział Apolinarego Kurowskiego, ku czci tych wszystkich Polaków, którzy oddali swe życie za wolną Polskę.

Sosnowiec, ul.3 Maja 16, budynek Dworca Głównego. 

Tablica na budynku, w którym kwaterowała w 1914 roku I Kompania Legionów Zagłębia Dąbrowskiego. Stąd ww Kompania wyruszała na Tarnów-Ławcówek i Marcinkowice.

Sosnowiec, ul.Wawel 1, budynek Zespołu Szkół Gastronomicznych. 

Tablica upamiętniająca Polę Negri - Apolonię Chałupiec, aktorkę filmową o międzynarodowej sławie. Tablica na budynku, w którym mieszkała w latach 1919-1920.

Sosnowiec, ul.Kołłataja 6.

Tablica upamiętniająca miejsce lądowania Ojca Świętego Jana Pawła II - 14 czerwca 1999 roku.

Sosnowiec,  ul.Zuzanny 20, parking Auchan Polska. 

Tablica upamiętniającą wybitnego poetę, powieściopisarza i dramaturga Emila Zegadłowicza. Tablica na budynku, w którym mieszkał i tworzył poeta w latach 1940-1941.

Sosnowiec, ul.Mariacka 1.

Tablica upamiętniająca doktora Józefa Czajkowskiego pierwszego prezesa Towarzystwa Lekarskiego Zagłębia Dąbrowskiego oraz pomordowanych podczas wojen i tych co odeszli lekarzy Ziemi Zagłębiowskiej.
Sosnowiec, ul.Kościelna, Katedra. 

Tablica upamiętniająca żołnierzy Narodowych Sił Zbrojnych, którzy oddali swe życie za wolność i niepodległość Polski w latach 1939-56. 
Sosnowiec, ul.Kościelna, Katedra.

 Tablica upamiętniająca Juliusza Słowackiego. Tablica odsłonięta w 100 rocznicę jego urodzin.
Sosnowiec, ul.Kościelna, Katedra. 

Tablica upamiętniająca Jana Wiktora Kiepurę "Chłopaka z Sosnowca", światowej sławy artystę. Tablica na budynku, w którym się urodził .
Sosnowiec, ul.Majowa 6.

Tablica Pamięci Urzędników Magistratu represjonowanych i zamordowanych przez niemieckich nazistów podczas II wojny światowej, aresztowanych 15 kwietnia 1940 oraz w 1943 roku.

Sosnowiec, al. Zwycięstwa 20 

Tablica poświęcona Aleksandrowi Janowskiemu, współtwórcy Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego.
Sosnowiec, ul. 3 Maja, Dworzec PKP Sosnowiec Główny

Trójkąt Trzech Cesarzy – Miejsce połączenia Białej i Czarnej Przemszy (Na Granicy Sosnowca i Mysłowic).
Obelisk Pamięci o dawnym podziale Europy i jej zjednoczeniu.

Zbiorowa mogiła wojenna powstańców styczniowych. 
Sosnowiec Zagórze, cmentarz parafialny.

OFIARY II WOJNY ŚWIATOWEJ

Żołnierze WP polegli w 1939 pochowani na terenie miasta Sosnowiec

 Zbrodnie Wehrmachtu w 1939 roku oraz pozostałe zbrodnie okupanta hitlerowskiego na terenie Sosnowca

 
09.1939.

W pierwszych dniach września żołnierze Wehrmachtu zastrzelili 9 osób.

Zginęli:
Fijołek /brak imienia/
Leksston Andrzej, ur.1880
Radek Piotr, ur.1892
Sadowski Franciszek, ur.1905
Wąsowicz Otylia, ur.1908
Wąsowicz Władysław, ur.1904
Woźniczko Stanisław, ur.1888
Wyszyński Adam, ur.1886
Zielonka Jan, ur.1873
 

17.05.1940
Żandarmi zastrzeli w czasie usiłowania ucieczki mężczyznę o nazwisku Zygmunt Sikora, ur.1912 w Sławkowie.
 

04.09.1939
W odwet za ostrzelanie dywersantów, a następnie wkraczających oddziałów Wehrmachtu przez ustępujących żołnierzy polskich i powstańców śląskich, na podstawie wyroku sądu wojennego hitlerowscy rozstrzelali publicznie przed ratuszem 10 zakładników.

Ustalono nazwiska 5 ofiar:
Bukowski Bronisław, lat 39 z Sosnowca
Słomka Henryk, lat 15 z Kolonii Zuzanna
Soja Piotr, lat 44 z Sosnowca
Szmigielski Ignacy, lat 54 z Dąbrowy Górniczej
Wiland Tadeusz, lat 34 z Sosnowca


04.09.1939
Żołnierze Wehrmachtu rozstrzelali na ul.Ostrogórskiej 13 Żydów-zakładników. Ofiary przywieziono z więzienia przy ul.Towarowej w Sosnowcu.
Zwłoki pochowano na cmentarzu żydowskim w Sosnowcu, dzielnica Milowice.


04.09.1939
Żołnierze Wehrmachtu zastrzelili Marka Chmielewskiego, lat 18.


04.09.1939
W różnych miejscach miasta żołnierze Wehrmachtu zastrzelili 4 Żydów.
Zginęli:
Fissel Beniamin, lat 52
Giller Rywka, lat 58
Lewin Berek, lat 40
Nojer Szumo, lat 53


07.09.1939
Hitlerowscy rozstrzelali Martę Liszka.

04-09.09.1939
W okresie tzw. ?czarnego tygodnia? zginęło 100 osób narodowości polskiej.
Zwłoki chowano w zbiorowych mogiłach na cmentarzu katolickim w dzielnicy Milowice.

04-10.09.1939
Zamordowanych zostało około 100 osób narodowości żydowskiej. Poza 50 osobami ofiary nie były odnotowane w księdze zgonów ludności żydowskiej.
Zwłoki pochowano na cmentarzu żydowskim w grobach zbiorowych według grup rozstrzelani /36+14+10+40/.

06.08.1939
Na posterunku Schupo przy ul.Dęblińskiej zginął Czesław Hatys.


08.08.1940
Za "szkodliwą działalność gospodarczą" z wyroku sądu doraźnego, żandarmi rozstrzelali w publicznej egzekucji na hałdach obok ratusza 10 osób.

Nazwiska ofiar:
Białowąs Jan, lat 58 z Sosnowca
Cypliński Józef, lat 32 z Sosnowca
Kowalski Jan, lat 26
Mańczyk Tomasz, lat 43 z Będzina
Niedźwiecki Edward, lat 21 z Będzina
Rzeźniczek Franciszek, lat 43 z Będzina
Sośnierz Franciszek, lat 39 z Bukowna
Stępień Józef, lat 31
Śliwa Erwin, lat 25 z Dąbrowy Górniczej
Wróbel Bronisław, lat 27


18.12.1940
Na ul.Sobieskiego zginął Alfons Mikus, ur.2.10.1919 z Chorzowa.

11.01.1941
Funkcjonariusze Kripo zastrzelili w czasie próby ucieczki Mojera Flanssera, lat 40.

13.01.1941
Zastrzelony został w trakcie ucieczki Franciszek Kręcichwest, lat 28 z Ujsoł pow.żywiecki, więzień obozu przy ul.1 Maja 21.

15.02.1941
Funkcjonariusze Kripo zastrzelili ?podczas próby ucieczki? Henryka Horwisza, lat 22.

21.03.1941
Zastrzelony został przez nadwachmistrza policji Marian Szostak z Dąbrowy, który usiłował zbiec z aresztu.

08.04.1941
Zastrzelony został w czasie rzekomej ucieczki przez nadwachmistrza policji Antoni Ryl, lat 42 z Dąbrowy.

21.04.1941
W czasie łapanki funkcjonariusze Schupo zastrzelili Solomena Hellandera, lat 32.

23.04.1941
Funkcjonariusze Kripo zastrzelili w Dańdówce podczas próby ucieczki 3 osoby.

Nazwiska ofiar:
Cukerfeld Szlama, lat 33
Silberman Bemiamin, lat 33
Winter Rubin, lat 33


29.04.1941
Funkcjonariusze Kripo zastrzelili ?podczas próby ucieczki? Icka Knikowskiego, lat 23.

22.05.1941
Policjant hitlerowski zastrzelił w czasie rzekomej ucieczki Edwarda Pietraszka, lat 20 z Kazimierza

03.06.1941
Funkcjonariusze Kripo zastrzelili ?podczas ucieczki? Margulesa Izrachela Chaima, lat 52.

07.07.1941
Funkcjonariusze policji hitlerowskiej zastrzelili Procenniaka /brak imienia/ z Modrzejowa, lat 19.

03.12.1941
Na placu pocerkiewnym przy ul.Czerwonego Zagłębia, w publicznej egzekucji został powieszony przez hitlerowców Stanisław Makarski, ur.06.01.1916 w Piotrkowie, kolejarz-ostatni komendant kolejowy grupy dywersyjno-sobatażowej Związku Orła Białego /ZOB/.

19.01.1942
W siedzibie gestapo przy ul.3 maja zginął Edward Kulewicz, ur.8.12.1919 zam. Katowice, kupiec.

06.02.1942
Hitlerowscy zastrzelili ?podczas próby ucieczki? więźnia, Bolesława Szkutnika, lat 37 z Myszkowa.

23.03.1942
W publicznej egzekucji na placu narożnym przy ul.Modrzejowskiej , z polecenia d-cy SS i policji funkcjonariusze Kripo powiesili za handel kartkami żywnościowymi 2 Żydów.
Zginęli:
Liberman Marek, ur.17.06.1920
Magel Robert, ur.3.09.1905.

23.03.1942
Zastrzelony został przez hitlerowców podczas ucieczki Leih Israel Kudesch, lat 55.

02.04.1942
Zastrzelony został przez hitlerowców Piotr Jakuba, ur.13.10.1916.

13.04.1942
W publicznej egzekucji na placu narożnym przy ul.Modrzejowskiej zostało powieszonych przez hitlerowców 4 Żydów.

Nazwiska ofiar:
Kochen Majer, ur.15.03.1911 w Sosnowcu
Kochan Nuchym, ur.15.05.1888 w Szczekocinach
Pleffer Herzchla, ur.21.07.1916 w Wiślicy
Warmuund Judka, ur.2.01.1908 w Sosnowcu


25.04.1942
Podczas ucieczki zastrzelony został przez hitlerowców Bronisław Brudnik, ur. 22.11.1922 z Wojkowic Komornych

14.10.1942
W siedzibie Kripo przy ul.Żytniej 10 zginął od postrzału w głowę i brzuch Henryk Stanisław Cygański, ur.14.09.1917 z Sosnowca

1942
Funkcjonariusze gestapo z Sosnowca zastrzelili Józefa Strychno, zamieszkałego w Sławkowie.

1942
W chwili aresztowania z polecenia gestapo Katowice, zastrzelony został przed własnym domem Stanisław Dudek.

13.04.1943
W Sosnowcu, na ul. Zielonej zginął od postrzału w brzuch Antoni Świtaj, ur.03.06.1915, z Sosnowca

26.04.1943
W Sosnowcu, na ul. Pekin 1 zginął od postrzału w brzuch podczas ucieczki Edward Wójcik, ur.07.09.1918, z Prudnika.

27.04.1943
W siedzibie Kripo przy ul. Żytniej zastrzelony został podczas ucieczki Czesław Szdło, ur.19.04.1924, z Będzina.

28.04.1943
W Sosnowcu, na ul. Konrada został zastrzelony przez hitlerowców podczas ucieczki Józef Nocoń, ur.27.09.1913, z Sosnowca.

30.06.1943
W Sosnowcu, na ul.Sienkiewicza zastrzelony został przez hitlerowców Stanisław Gierczak, ur.30.01.1912.

02.08.1943
W Sosnowcu, na ul.Parkowej został zastrzelony przez hitlerowców Władysław Ślęzak, ur.24.06.1897, z Dąbrowy.

13.08.1943
W czasie ucieczki został zastrzelony przez hitlerowców więzień Feliks Nowak, ur.04.11.1912.


13.08.1943
Zostało zastrzelonych przez hitlerowców 2 Żydów.
Nazwiska ofiar:
Moszajn Lawenvol Lejb, ur.1906 z Siewierza
Moszajn Chaja Ita, ur.10.12.1908 z Siewierza

02.09.1943
W czasie próby ucieczki zginął jeniec angielski Thomas Daniel Merwyn, ur.17.09.1918, w Australii


22.09.1943
W czasie ?próby ucieczki? został zastrzelony przez hitlerowców Stanisław Sadło, ur.14.11.1917, z Sosnowca

30.09.1943
W czasie próby ucieczki został zastrzelony przez hitlerowców Edmund Szymański, ur.05.07.1930, z Zagórza

01.10.1943
Na ul.Okrzei policja zastrzeliła 2 mężczyzn - mieszkańców Zagórza.
Nazwiska ofiar:
Studziński Bolesław, ur.07.04.1922
Studziński Zenon, ur.26.04.1930


06.10.1943
Zastrzelony został przez hitlerowców Feliks Pietranek, ur.17.05.1898, z Sosnowca

10.10.1943
Na ul. Wyspiańskiego został zastrzelony przez hitlerowców w czasie ucieczki, Ignacy Putto, ur.09.04.1921, z Sosnowca.

10.10.1943.
Na ul. Północnej zastrzelona została przez hitlerowców Wiktoria Staroń, z d.Ciapciok, ur.16.09.1887, z Sosnowca.

21.12.1943
Zastrzelony został przez hitlerowców przy próbie ucieczki Marian Włodarczyk, ur.04.05.1918.

1943
Przed budynkiem Gminy Żydowskiej hitlerowscy zastrzelili 2 mężczyzn.
Nazwiska ofiar:
Kożuch Bolesław z Sosnowca
Kożuch Józef z Sosnowca

06.01.1944
Zastrzelony został przez policję Edward Kapral, ur.03.01.1919, z Sosnowca.

25.01.1944
Zastrzelona została przez hitlerowców Natalia Kołacz, ur.27.01.1912, z Sosnowca.

26.01.1944
Na ul.Wapiennej zastrzelona została przez hitlerowców Jadwiga Ciepiel, ur. 17.11.1922, z Sosnowca

27.01.1944
Zastrzelony został przez hitlerowców Stefan Sobota, ur.12.08.1914, z Sosnowca.

01.01.1944
Hitlerowscy powiesili 5 mieszkańców Sosnowca.
Nazwiska ofiar:
Cichopek Antoni, ur.18.10.1925
Domański Zygmunt, ur.14.10.1914
Materys Hieronim, ur.21.06.1917
Nowacki Ignacy, ur.20.03.1897
Piechociński Feliks, ur.10.05.1896

02.02.1944
Zginął Piotr Izdebski, ur.29.06.1872, z Sosnowca.

03.02.1944
Na ul.Narutowicza został zastrzelony przez policję Bolesław Pochwalski, ur. 01.02.1908, z Sosnowca.

27.06.1944
Zastrzelony został przez hitlerowców Stanisław Kostuń, ur.20.04.1919, z Czeladzi.

01.07.1944
Na ul.Piotrkowskiej został zastrzelony przez hitlerowców w czasie ucieczki Stefan Słonina, ur.07.10.1906, z Sosnowca

04.07.1944
Zastrzelony został przez hitlerowców Zygmunt Rudzki, ur.20.03.1920, z Sosnowca.

18.08.1944
Na ul.Skłodowskiej zastrzelony został przez hitlerowców w czasie ucieczki Leonard Janowski, ur13.12.1923 w Łazach

24.10.1944
Hitlerowscy zastrzelili w czasie ucieczki 2 osoby.
Nazwiska ofiar:
Adamczyk Antoni, ur.20.02.1911, z Sosnowca
Indyk Władysław, ur.25.09.1904

12.12.1944
Na ul.Żytniej 10 w siedzibie Kripo zastrzelony został w czasie ucieczki Stanisław Kwiecień, ur.23.11.1923, z Maczek

16.12.1944
W czasie akcji funkcjonariuszy gestapo, w Sosnowcu, zamordowany został Eugeniusz Gierczakowski, ur.05.12.1909, z Sosnowca

Zagórze
06.06.1944
Przy obecnej ul.Browarnej funkcjonariusze policji zastrzelili za sabotaż i odmowę pracy mężczyznę o nazwisku Szczepan Bałdys, ur.27.12.1921.
Zwłoki pochowano na miejscowym cmentarzu.


Żródło: Rejestr miejsc i faktów zbrodni popełnionych przez okupanta hitlerowskiego na ziemiach polskich w latach 1939-1945 opracowany przez Główną Komisję Badania Zbrodni hitlerowskich w Polsce przy współudziale Okręgowej Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich w Katowicach

Pamięci żołnierzy Zagłębiowskiej Brygady GL-PPS

Przy ul. Przechodniej 5 znajduje się tablica upamiętniająca miejsce, w którym w dniu 11 marca 1944 roku zginęli żołnierze Zagłębiowskiej Brygady GL-PPS partyzanci: Tadeusz Bolek, Stefan Wahanka, Jerzy Gorzula, Bogusław Zychla.

Poniżej przedstawiamy artykuł autorstwa Artura Ptasińskiego, opowiadającego o wydarzeniach w dniu 11 marca 1944 roku.

W sosnowieckiej dzielnicy Pogoń, na budynku przy ulicy Przechodniej 5 znajduje się tablica pamiątkowa na której możemy przeczytać:
 

W DNIU 14 MARCA ZGINĘLI W TYM MIEJSCU W WALCE ZBROJNEJ

Z OKUPANTEM HITLEROWSKIM ŻOŁNIERZE ZAGŁĘBIOWSKIEJ BRYGADY GL-PPS AK PARTYZANCI:
• TADEUSZ BOLEK ps. „TADO”
• STEFAN WAHANKA ps. „RUCZAJ
• JERZY GORZULA ps. „JASKÓŁKA”
• BOGUSŁAW ZYCHLA ps. „BOGDAN”

CZEŚĆ ICH PAMIĘCI !

W uzupełnieniu treści tablicy należy dodać, że chłopcy którzy polegli w tym miejscu byli żołnierzami Oddziału Rozpoznawczego 23 Dywizji Piechoty Armii Krajowej.
 

Formacja ta powstała latem 1943 roku w wyniku akcji scaleniowej mającej na celu odbudowanie struktur Wojska Polskiego. Trzon 23 DP AK stanowili żołnierze Gwardii Ludowej PPS-WRN. Szacuje się, że przynajmniej 70% stanu osobowego AK w Zagłębiu stanowili PPS-owcy. Taki stan rzeczy znajduje także odzwierciedlenie w strukturach dowództwa Inspektoratu Sosnowieckiego AK jak i w dowództwie oddziałów partyzanckich działających na terenie naszego regionu

Jest to dobry przykład na to, że wbrew temu co nadal próbuje się lansować, Armia Krajowa nie była organizacją o ściśle określonym kierunku ideologicznym. Służyli w niej żołnierze prezentujący bardzo różne opcje polityczne.
Tak też było z naszymi partyzantami, którzy nie tyle jako członkowie tej czy innej partii, ale jako żołnierze działającego w konspiracji Wojska Polskiego poświęcili swe młode życie.

Jesienią 1943 Sztab Okręgu Śląskiego Armii Krajowej podjął decyzję w związku ze zbliżającą się zimą o zakwaterowaniu żołnierzy z oddziałów partyzanckich w konspiracyjnych melinach na terenie Śląska i Zagłębia Dąbrowskiego. Decyzja ta podyktowana była trudnościami związanymi z zachowaniem wymogów konspiracji, a także z zaprowiantowaniem sporych liczebnie oddziałów. Tej zimy, w leśnych obozach pozostały tylko mniejsze, a przez to i mniej rzucające się w oczy oddziały. Na terenie Sosnowca zakwaterowano partyzantów z I i II sekcji I kompanii oddziału partyzanckiego AK „Surowiec” z powiatu zawierciańskiego (dowódca por. Stanisław Wencel „Twardy”) oraz dwie drużyny z oddziału partyzanckiego AK „Garbnik” z Beskidów (dowódca por. Antoni Andrzejewski „Andrzej”).

Tragiczne wydarzenia z 14 marca związane są z partyzantami od „Twardego”. Właśnie tego dnia około godziny 7.00 żołnierze z tego oddziału pod dowództwem kaprala Ryszarda Żuka „Rysia” w celu zdobycia broni dokonali rozbrojenia posterunku policji w Będzinie przy ulicy Małobądzkiej. Rozbrojono wówczas oberwachmeistra rez. Siegala oraz czterech policjantów. Po udanej akcji, w czasie której zdobyto pięć pistoletów, parabellum, pistolet maszynowy i kilka granatów, partyzanci przedostali się na Pogoń. Tutaj „Ryś” odłączył się od pozostałych wydając wcześniej rozkaz niezwłocznego udania się do Kazimierza Górniczego gdzie zaplanowano zbiórkę oddziału przed wymarszem do lasu.

„Tado”, „Ruczaj”, „Jaskółka” i „Bogdan” postąpili jednak inaczej...
Tak komentuje to gen. Zygmunt Walter Janke – komendant Śląskiego Okręgu Armii Krajowej: „Młodzi chłopcy, pełni brawury, podnieceni udaną akcją, postanowili wstąpić jeszcze na kwatery, zabrać zostawione tam wino i zjeść coś przed długą drogą.” Decyzja ta zaważyła na życiu chłopaków. Nie wiedzieli oni bowiem o tym, ze byli śledzeni przez przypadkowego świadka akcji pod posterunkiem – Niemca Karleschka, który zawiadomił gestapo o miejscu zatrzymania się partyzantów.

O tym co stało się później tak oto pisze gen. Janke: ”Zaskoczenie nie udało się. Chłopcy byli czujni. Gestapowiec i dwaj ss-mani zginęli od pierwszych strzałów. Zaczęło się oblężenie. Niemcy otworzyli silny ogień ciągły do okien domu i spróbowali sforsować wejście. Bez rezultatu. Stracili znowu dwóch ludzi. Partyzanci strzelali tylko w miarę konieczności. Oszczędzali amunicję. Niemcy na chwilę wstrzymali ogień. Naradzali się. Partyzanci usiłują wykorzystać ten moment. Otwarli drzwi, rzucili dwa granaty i spróbowali się przebić. Niestety nie udało się. Granaty były słabe, włoskie, zaczepne, nie przydusiły Niemców do ziemi. Od serii SS-mana padł jeden z partyzantów. Po chwili przybył patrol policyjny i przywiózł granaty łzawiące. Gryzący dym wypełnił budynek. Na domiar złego kończy się amunicja. Ostatnie naboje przeznaczają dla siebie. Kolejno odbierają sobie życie.”

Nazajutrz zgrupowani w Kazimierzu partyzanci „Twardego” po krótkiej walce w okolicach Porąbki-Zawodzia wymaszerowali do swych leśnych sadyb na terenie powiatu zawierciańskiego. Zabrakło wśród nich czterech młodych chłopaków, których imiona pozostaną zapisane na murze przy ulicy Przechodniej.


Istnieje pewna nieścisłość pomiędzy zapisem nazwisk żołnierzy na rzeczonej tablicy a wspomnieniami ich dowódcy Stanisława Wencla „Twardego”. W „Księdze wspomnień. Polska Partia Socjalistyczna w latach wojny i okupacji 1939-1945” „Twardy” tak podaje nazwiska swych żołnierzy:
• Tadeusz Bolek "Taddo" –Zaolziak
• Stefan Wochenko - wywodzący się z konspiracji zawierciańskiej
• Jerzy Gorzula – „Jaskółka" z Sosnowca
• Bogdan Żychla –„August" z Sosnowca. W innym miejscu pojawia się pod imieniem Bogusław i pseudonimami "Bogdan" i "August".

Z kolei w pośmiertnych wnioskach odznaczeniowych ku zaskoczeniu odnajdujemy nazwiska Gorzela i Zychta.

Dzisiaj, z powodu braku świadków niezwykle trudno jest ustalić prawdziwe nazwiska poległych. Konspiracja rządząc się własnymi prawami miała na celu raczej ukrycie niż eksponowanie tożsamości żołnierzy.

Artur Ptasiński
 

Materiał powstał na podstawie książki Zygmunta Waltera Janke „Śląsk jako teren Partyzancki Armii Krajowej” – Warszawa 1986, a także przy wykorzystaniu informacji przekazanych przez por. Janusza Rajchmana „Sulicy” z Kazimierza Górniczego – ostatniego szefa BIP – Okręgu Śląskiego AK.